Afscheid van Bosnië

Gastvrijheid en andere Bosnische taferelen

Na ons hachelijke avontuur in Bosnië, waren we voorlopig wel even klaar met ‘uit je comfort zone stappen’. Dit grapje kostte me heel wat jaren van mijn leven en leverde spontaan grijze haren op.

Na verdwaald te zijn in de Bosnische rimboe, en terecht te komen in zomerse onweersbuien, werden we gered door Oliver, de Duitse campingeigenaar die we kort daarvoor leerden kennen. Na uren over grindweggetjes en bochtige slingerpaden met z’n zessen en 2 honden in de auto door te hebben gebracht, reden we het campingterrein weer op waar ons avontuur zo’n 24 uur geleden begon. De zon was inmiddels op, maar wij kropen doodmoe het gastenbed in.

Een Duitse gemeenschap in Bosnië

Rond 11 uur worden we langzaam wakker, en hebben onze reddende engelen hun tafel gedekt voor het ontbijt. Ze hebben weinig inkomsten en leven noodgedwongen eenvoudig. En toch delen ze het weinige dat ze hebben met ons, hartverwarmend. Ik vul het ontbijt aan met onze havermout met melkpoeder, en met elkaar komen we langzaam bij van de schrik van de afgelopen uren. We worden uitgenodigd om naar vrienden te gaan, die wonen een stuk verder, waar we langs Bihac zullen rijden. Daar kunnen we onze auto oppikken en de dag met hen doorbrengen, als we willen. Het blijkt dat er sinds de coronatijd veel Duitse gezinnen naar Bosnië zijn geëmigreerd, die hier met elkaar een hechte gemeenschap vormen. Vandaag komen er verschillende gezinnen samen, om een vuur te maken en broodjes te bakken. Er is ook een tentenveldje waar we gebruik van kunnen maken.

Go with the flow

Niet veel later proppen we 8 man en een paar honden in de auto, we zitten met 6 personen gestapeld achterin, en geen haan die er naar kraait in Bosnië. Als we na een poos bij Bihac aankomen en we onze auto zien staan, valt er een gigantisch gevoel van opluchting over me heen. Gek genoeg geeft het zien van de auto, met daarin de helft van onze bagage, een gevoel van veiligheid en vertrouwdheid. Het voelt enorm rijk om nu te kunnen rijden in plaats van te lopen. En tegelijkertijd kan ik wel huilen, omdat onze trektocht zo abrupt tot een einde is gekomen op een manier die we geen van allen voorzagen. Iedereen heeft tijd nodig om even tot rust te komen, dus gebruiken we vandaag om gewoon te ‘zijn’, zonder iets te moeten. We laten ons volledig opnemen in de gastvrijheid en de ervaringen met allemaal nieuwe mensen.

Leven op het land

Langs de route maken we een korte stop, waar we broodjes bij de bakker halen, en onze weg vervolgen naar het eerste bevriende gezin van Oliver en Alexandra. Dit stel heeft een groot stuk land en een huis dat de laatste jaren compleet gerenoveerd is. Ze hebben de droom een commune te starten en zoveel mogelijk zelfvoorzienend te leven. De man, met zijn lange krullende haar in een staart gebonden, gestoken in een blauwe overal, komt joviaal en enthousiast op ons aflopen, en vertelt uitgebreid over hun plannen, dromen en zorgen. Hij komt net van de buurman, waar hij heeft geholpen met hooi verzamelen, een wederdienst voor het laten grazen van koeien op elkaars land. Ook hier zie ik een gigantische moestuin, en rennen de kinderen in kaplaarzen onder zomerjurkjes achter de honden aan. Wat een vrijheid.

Zelfvoorzienend leven in de natuur

We drinken thee op houten stammetjes op het nog vochtige gras, terwijl de kinderen elkaar al hebben gevonden als speelkameraadjes. Na een poosje rijden we met elkaar verder naar het volgende gezin. Dit blijkt nog een spannende aangelegenheid als de route enkel begaanbaar is door 4×4 terreinwagens (die we niet hebben), en we met veel moeite en aardig wat billenknijpmomentjes op het terrein aankomen. Hier is het met alle gezinnen samen één grote gezellige boel. De kinderen, variërend van baby tot tieners, vermaken elkaar en doen spelletjes in een oude caravan, vangen spinnen in de bosjes en roosteren broodjes boven het vuur. Taal en achtergrond zijn niet relevant, iedereen wordt opgenomen en is welkom. Het voelt als een warm bad, liefdevol en vol vrijheid. De volwassenen uiten hun zorgen over de wereldpolitiek, enkele kinderen volgen thuisonderwijs, en alle gezinnen proberen zoveel mogelijk zelfvoorzienend te leven, in verbinding met de natuur. Maar er worden ook zorgen geuit over rondkomen, een baan vinden, geld verdienen. Als buitenlander in Bosnië sta je onderaan de prioriteitenlijst om in aanmerking te komen voor een baan, er is namelijk maar weinig werkgelegenheid.

Waar vind je vrijheid?

Ondanks de warme, ontspannen sfeer bekruipt me een gevoel van heimwee en eenzaamheid. Te midden van deze liefdevolle mensen. In eerste instantie kan ik het niet plaatsen, maar later besef ik dat de stelligheid van de uitingen van de mensen hier, me doen beseffen dat ik door de tijd heen meer genuanceerd ben geworden in mijn overtuigingen: ‘ik weet het niet’ als antwoord is misschien nog zo gek niet. Ik zie dat het volledig de andere kant op bewegen, zoals door de radicale beslissingen die deze gezinnen hebben genomen, niet automatisch tot het gedroomde antwoord leiden: er zijn immers nog steeds zorgen, er is nog steeds lijden. Ik besef dat die vrijheid toch grotendeels te zoeken en te vinden is in onszelf, ongeacht de omstandigheden waarin we zitten. Rationeel weet ik dat wel, maar nu ervaar ik het in de realiteit, en dat komt even binnen. Voor mijzelf zit er vooral een oefening in het leren omgaan met het leven zoals die is, zoals die zich aandient, in plaats van van het ene uiterste naar het andere uiterste te bewegen.

Doen wat je het liefste doet

En tegelijkertijd zie ik ook hoe verrijkend en heerlijk het is om in de rust, de ruimte en de natuur te leven. Het gezin waar we nu zijn, heeft een gigantische houten schuur, waar de man zelf aan houtbewerking doet en prachtige dingen creëert. Het is schitterend om te zien hoe hij zo in zijn element is, met het warme, stoffige zaagsel in zijn haar en de zoete geur van hout om hem heen. Ik kan me helemaal voorstellen hoe rijk en vrij dat voelt, om zo in flow bezig te zijn met datgene dat je het allerliefste doet. Hoeveel voldoening dat moet geven, om te creëren op een manier die je helemaal zelf bepaalt.

Leven in en met de natuur

De tieners maken bloemenkransen en verzamelen kruiden voor het aanstaande ritueel van midzomernacht over een paar dagen. Onze dochters worden uitgenodigd en ik vind het jammer dat we er niet bij zullen zijn, het zijn mooie manieren om de verbinding met en het respect voor het leven in en met de natuur te stimuleren. Deze dag, met alle indrukken en bijzondere ontmoetingen, sluiten we in ons hart als een hele fijne herinnering, met ook de nodige inspiratie voor de toekomst.

Bosnië in vergelijking met andere Balkanlanden

Bosnië is een ervaring op zich. Heel anders dan onze bezoeken aan andere Balkanlanden, en in sommige opzichten ook weer gelijk. Wat me vooral bij blijft is hoe leeg en weids het land is. Na de oorlog is het land grotendeels leeggelopen en zijn veel mensen op de vlucht geslagen en geëmigreerd naar landen als Nederland, Oostenrijk, Engeland en Scandinavië. Achter veel buitenlandse nummerborden, gaan regelmatig Bosniërs schuil, die teruggaan naar familie of hun geboortegrond in vakanties. We zijn onder de indruk van de verhalen die we uit eerste hand horen van Bosniërs en Serviërs over de oorlog, en ook over het feit dat ze geen enkele wrok tonen tegenover buitenlandse toeristen. Integendeel: overal waar we komen worden we hartelijk en gastvrij ontvangen.

Een leeggelopen land

We lopen door ooit florerende steden waar tienduizenden mensen woonden, maar nu nog amper 1000. Fabrieken staan nu leeg, hotels verkrotten langs de route, er groeien bomen door het dak van leegstaande huizen. Langs de wegen en in stadjes zien we met enige regelmaat de kogelgaten in de muren en meer dan eens passeren we gedenkstenen en grafzerken langs de wegen. In Nederland leven we op postzegelformaat, hutje mutje op elkaar, hier is men blij als er überhaupt mensen willen kopen en er komen wonen. Elke dag lopen we urenlang door een leeg land.

De infrastructuur en manier van leven

Wegen in Bosnië zijn vaak niet geasfalteerd, maar bestaat uit macadam, een soort grind. De infrastructuur dwingt bijna tot een terreinwagen, en je moet geen haast hebben, want snelwegen zijn er vrijwel niet. Het leven op het land is vergelijkbaar met hoe we dat in Albanië zagen: mensen bewerken het land veelal met de hand, hoewel er hier en daar een klein tractortje te vinden is. De vrouwen knopen hoofddoeken over hun haren als ze aan het werk zijn, de mannen glimlachen ons toe met een gebit vol ontbrekende tanden. Veel van wat er te zien is, is zelfgemaakt en handbewerkt. De Bosniërs leven zoveel mogelijk zelfvoorzienend, met eigen moestuinen en fruitgaarden, maar zijn bijvoorbeeld ook allemaal in het bezit van een auto, om niet afhankelijk te zijn van anderen. Zo leerden we dat taxi’s eigenlijk niet bestaan. Hoewel we een treinspoor hebben gezien, hebben we geen enkele trein zien rijden.

Sporen van het communisme

Het feit dat Bosnië geen lid is van de EU, merkten we op diverse manieren. Zodra je de grens overgaat, valt je mobiele netwerk uit. Het beste kun je een Bosnische simkaart kopen, anders ben je genoodzaakt flink te betalen voor gebruik van mobiele data. Sporen van het communisme zijn nog overal merkbaar. Hier vind je geen H&M of Zara, maar koop je de kleding bij de enige winkel uit het dorp. In de supermarkt vind je geen cocacola of andere bekende merken, enkel de Bosnische varianten. Fruit en groente verkopen ze bijna niet in de supermarkt, maar kun je beter langs de vele fruitstalletjes langs de weg scoren. In plaats van de Mac, vind je hier grill stalletjes langs de weg, waar schapen boven het spit draaien. Toen onze lichtgewicht slaapmat lek ging, en we zochten naar vervanging, bleek dat kansloos: in Bosnië kennen ze geen outdoor winkels, en het vinden van lichtgewicht trekkersgear is dan ook een flinke uitdaging. Wandelpaden zijn er dan ook nauwelijks, en waar ze zijn, zijn ze onbetrouwbaar in bewegwijzering. Ga je hier hiken, bereid je dan gedegen voor. Buiten de paden lopen is sowieso af te raden, vanwege de vele landmijnen die overal in het land liggen verborgen, als erfenis van de oorlog.

Een ongedwongen vrijheid

Kamperen kun je hier op sommige plekken, waar mensen hun stukje land dat ze over hebben verhuren als ‘kamp’, waar je je 4×4 wagen of camper kunt stallen. Op geen enkele plek, behalve bij de grensovergang, hoefden we ons paspoort te tonen. Het lijkt of Bosniërs weinig regels hanteren, of misschien nemen ze het niet zo nauw. Het geeft een gevoel van vrijheid en ongedwongenheid. Met z’n achten in één auto rijden kan gewoon hier. Bijzondere ervaringen in een bijzonder land. Vooral de gastvrijheid voelde als een heel dankbaar geschenk op onze reis.

Terug naar Slovenië

Als we aan het einde van die dag in de schemering de stilte van onze tentjes opzoeken, hebben we een beslissing genomen: morgen reizen we terug naar Slovenië. Ik heb heimwee naar het land dat niet mijn thuis is, maar wel als thuis voelt. Daar zullen we nog een paar dagen een trektocht maken over de Jacobsroute, de pelgrimsroute van Slovenië.